Heb je een platencollectie of ben je beginnende verzamelaar van vinyl? Handig om dan bekend te zijn met het vinyl jargon!
Kom je wel eens op een platenbeurs of zoek je online wel eens naar een tweedehands single? Hoe je het ook wendt of keert, je wordt geconfronteerd met specifieke begrippen die je alleen maar tegenkomt in de wereld van de platenverzamelaar. Het zogenaamde ‘vinyl jargon’. In dit artikel heb ik de meest voorkomende vaktermen uit de platenwereld op een rijtje gezet.
Platenverzamelaar vaktaal
Bijzondere afkortingen, specifiek terminologie, begrippen als ’12 inch’, ‘bootleg’, ‘punch hole’, custom sleeve’, ‘grading’, ‘white label’ of ‘original pressing’. Wat betekenen deze termen nu eigenlijk? Bepaalde begrippen waren me wel bekend en er was er ook een aantal waar ik echt nog nooit van had gehoord. Zo was de term ‘cut out’ mij volledig onbekend. Ik noemde dit zelf gewoon ‘inkeping’. Ik heb me nooit gerealiseerd dat er ook een echte vakterm voor bestond. Handig om al deze termen te weten als je weer eens platenbeurs bezoekt of online op ‘jacht’ gaat naar die ene vinylplaat die je altijd al wilde hebben. En dat je niet opeens met een reissue naar huis gaat, terwijl je in de veronderstelling was een heel bijzonder album of een collector’s item op de kop te hebben getikt!
In onderstaande tabel heb ik de termen en begrippen opgenomen. Al het vinyl jargon staat op alfabetische volgorde en je kunt de term ook vinden door een bepaalde term in het zoekveld in te typen.
| Term | Betekenis |
|---|---|
| 7" | Een 7-inch plaat telt 7 inch in diameter, de standaard voor een 45 toeren single. Zie ook 45 toeren en single. |
| 10" | Een 10-inch wordt ook wel mini-lp genoemd. Dit is een plaat met een diameter van 10 inches. |
| 12" | Een 12-inch is een plaat met een diameter van 12 inch en is net zo groot als een elpee. Een 12 inch wordt op 45 toeren afgespeeld. |
| 33 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een lp. Om precies te zijn 33⅓ toeren per minuut. Deze plaat heeft een diameter van 30 cm (12 inch) |
| 45 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een single, namelijk 45 toeren per minuut. |
| 78 toeren | Dit is de afspeelsnelheid van een plaat, namelijk 78 toeren per minuut. |
| Artwork | De artistieke vormgeving van een platenhoes. |
| Binaurale plaat | Een voorloper van de stereoplaat die afgespeeld moet worden met een platenspeler met twee armen. |
| Bootleg | Een bootleg is een illegaal uitgebrachte plaat. Er zijn er vaak niet veel van geproduceerd. Zeldzaam dus! En dat betekent dat bootleg platen interessant verzamelmateriaal is. |
| Catalogusnummer | De catalogusnummer is een nummer dat de platenmaatschappij de plaat meegeeft. Met dit catalogusnummer kun je vaak zien of de plaat een origineel of een heruitgave is. In de meest gevallen vind je dit nummer op de plaathoes, soms op de achterzijde en op de rug. Ook vind je het terug op het ronde etiket op de plaat (het label) en is het vaak gekrast in de uitloopgroeven van de plaat. De catlogusnummers is soms hetzelfde als de matixcode, maar dat is niet altijd het geval. De catalogusnummers op plaat en op de hoes moeten met elkaar overeenkomen. |
| Club edition | Versie van een grammofoonplaat die via fan clubs of verzamel clubs wordt verkocht en niet via de reguliere detailhandel te koop is. |
| Crate digging | De zoektocht naar vinyl platen in platenzaken, vlooienmarkten, kringloopwinkels, online marktplaatsen. Een crate digger doorzoekt de kratten (crate) met vinyl naar die ene gouden vondst. |
| Custom Sleeve | Een 'sleeve' is een platenhoes. In dit geval gaat het om een bijzondere platenhoes die hoort bij een speciale uitgave. Interessant verzamelmateriaal. |
| Cut corner | Een cut corner is een afgeknipte hoek van de hoes van het album. Dit werd net zoals bij een cut out of punch hole expres gedaan door de producent. Zie cut out. |
| Cut out | Een cut out is een inkeping in de hoes van het album. Zo'n cut out werd bewust aangebracht door de platenproducent. Platen werden vaak in consignatie aan de platenzaak gegeven. Werden ze niet verkocht, dan stuurde de platenwinkel ze weer terug naar de producent of distributeur. Deze maakte vervolgens een inkeping of cut out in de hoes en verkocht ze voor een laag bedrag terug aan de platenzaak. Wel met de de deal dat deze ze niet meer kon terugsturen. De cut out diende dus als herkenning van dergelijke 'goedkope' platen. |
| Digipack | Milieuvriendelijk alternatief voor de gewone cd-doosjes. Deze verpakking ziet eruit als een boekje. De buitenkant van dit doosje is niet van plastic, maar (deels) van karton. Meestal heeft een digipack ook een andere dikte dan een normaal cd-doosje. Een digipack wordt meestal gelimiteerd uitgegeven en is gewild onder verzamelaars. De term dicgipack is een handesmerk van de AGI-Shorewood Group. |
| Eerste persing | De eerste persing is onder verzamelaars het meeste waard. De plaat zou het beste geluid laten horen, omdat de persplaten in de fabriek dan voor het eerst gebruikt worden. Ook is de oplage meestal beperkt. Je kunt de persing achterhalen door het matrixnummer te bestuderen. |
| EP | EP staat voor Extended Play. Dit is een plaat met 2 of 3 en maximaal 4 nummers. Meestal bedraagt de speelduur 15 tot 35 minuten. |
| Flexidisc | Een plaat van dun flexibel en slap materiaal. In de meeste gevallen ging het om single die mee werd gestuurd in tijdschriften. |
| Flipside | De B-kant van een single. |
| Gatefold | Een gatefold hoes of een gatefold sleeve is een vinyl albumhoes die openklapt, opent als een boek. Een dubbele lp hoes dus. In het Nederlands wordt dit vaak een klaphoes genoemd. Vaak werd die extra ruimte gebruikt om er songteksten of kunstwerken op te zetten |
| Grading | Met grading wordt de beoordeling van de kwaliteit van tweedehands platen bedoeld. Die grading loopt van Mint (M, perfecte staat) via Near Mint (NM), Very Good+ (VG+), Very Good (VG) en Good (G) uiteindelijk naar Fair (F) en Poor (P). Ook zijn er allerlei gradaties, zoals Mint Minus (M-). Alles beneden VG moet je niet willen verzamelen of je moet er een fruitschaal van willen maken! Zie ook de beoordeling van de producten op BoekenBlues worden gebruikt |
| Import | Een import is een plaat die geperst is buiten het land van herkomst . Een import kan afwijken van het origineel en dit is dus interessant voor verzamelaars |
| Inner sleeve | Een 'sleeve' is een platenhoes. Een inner sleeve is een binnenhoes die bedrukt is met tekst. Meestal gaat het om songteksten. |
| Jewelcase | De plastic beschermdoos waarin de meeste compact discs worden opgeborgen. |
| Label | Het ronde etiket in het midden van de plaat. |
| Limited edition | Dit is een beperkte uitgave van een plaat. Het is een exlusieve uitgave van een plaat, bijvoorbeeld met een bijzondere hoes of geperst op colored vinyl. Een limited edition is gewild onder verzamelaars. Zie ook special edition. |
| LP | LP is een afkorting van LangspeelPlaat, ook wel elpee genoemd. |
| Matrixnummer | Op de run-out groove (de uitloopgroef) van een plaat staat bijna altijd een alfanumerieke code. Deze code wordt het matrixnummer, of serienummer, genoemd. Deze code geeft informatie over de exacte versie van het album, zoals gegevens over de persing en over de gebruikte masters en matrijzen. De catalogusnummers hebben vaak een overeenkomst met de matrixnummers. Sommige albums zijn verschenen in verschillende versies. Een mono en stereo versie, een eerste persing, tweede persing, enzovoorts. |
| Maxisingle | Een maxisingle (ook wel 12-inch) genoemd, is een single met meestal meer dan 4 nummers. Een maxisingle werd meestal afgespeeld op 45 toeren en mocht nooit langer duren dan 8 minuten. Reden was dat er mer muziek op kwam te staan, de groef te smal zou uitvallen. Hierdoor werd de kans groter dat de plaat zou gaan overslaan. |
| Mini lp | Zie 10" |
| Obi | Een strook papier die rond plaat is gevouwen wordt gewikkeld. Zo'n obi zie je vooral bij Japanse importreleases waarop informatie over het album in het Japans staat. Zo'n obi kan om een vinylplaat, maar ook om een cd gewikkeld zitten. Mensen denken dat het een afkorting is van Outer Band Insert. Maar dat klopt niet. Het is een backroniem en dat betekent de interpretatie van deze afkorting pas na introductie van de term obi is verzonnen. Obi is namelijk geen afkorting. Het is een Japanse term (帯) en werd aanvankelijk gebruikt voor de sjerp die onderdeel uitmaakte van een kimono. |
| Original pressing | Een original pressing of in het goed Nederlands, originele uitgave, zijn platen die van de persen gerold uit het jaar van uitgave. Een niet originele uitgave is een reissue. |
| OST | OST is een afkorting van Original SoundTrack, een muziekalbum met originele filmmuziek. |
| Picturedisc | Een grammofoonplaat waarin een afbeelding is geperst (meestal verschillend aan beide zijden). De groeven bevinden zich bij een picturedisc op een dunne plastic laag boven op de plaat waaronder een afbeelding is geplaatst. De levensduur en de geluidskwaliteit van een picturedisc is een stuk lager dan een gewone grammofoonplaat. Ook is een picturedisc vaak duurder dan een gewone plaat. |
| Pocket disc | Concurrent van de pocket record. Zeldzaam en zeer interessant voor de platenverzamelaar. Lees meer. |
| Pocket record | Een flexibele 45 toeren plaat die gemakkelijk mee te nemen was. Innovatief, maar nooit succesvol geweest. Zeldzaam en zeer interessant voor de platenverzamelaar. Lees meer. |
| Promotional copy | Een plaat die gratis werd verstrekt aan pluggers, radiostations of dj's. Doel is natuurlijk om de plaat onder de aandacht te krijgen van het publiek. Zo'n promotional copy dus eigenlijk gewoon reclamemateriaal. |
| Punch hole | Een punch hole is een gat in de hoes van het album. Dit werd net zoals bij een cut out of cut corner expres aangebracht door de producent. Zie cut out. |
| Reissue | Opnieuw uitgebrachte platen. Heruitgaven van oude platen. Deze nieuw geperste versies van oude platen zijn over het algemeen, niet veel waard. |
| Revolutions per minute | Dit zijn de revolutions per minute. De afspeelsnelheid dus! In het Nederlands spreekt met over toeren. Vinyl platen kunnen op 3 snelheden worden afgespeeld, te weten op 78 toeren, op 45 toeren en op 33⅓ toeren. |
| Ringwear | Ringwear is slijtage van de album hoes. De ronde lijnen van de elpee of single komen door de hoes heen. Bekijk de hoes van de single van Liesbeth List. Je ziet de ronde zwarte lijnen van de single door de hoes heen. |
| Run-out groove | De run-out groove is het gebied aan het einde van de plaat waar de groef naar het label toeloopt. In het Nederlands wordt dit de uitloopgroef genoemd. |
| Sealed | Dit is een plaat die nog nooit uit de verpakking is gehaald, nog in de originele verpakking zit en met het cellofaan er nog omheen. |
| Seam split | Seam split is slijtage van de album hoes. Hierbij zijn de naden van de hoes gaan splijten. |
| Serienummer | De term serienummer heeft dezelfde betekenis als matrixnummer. Ook wordt wel de term stamper nummer gebruikt. |
| Shape record | Een vinylplaat in een bijzondere vorm. Dus niet rond. |
| Single | Een single is een vinylplaat met aan iedere kant 1 nummer. Zie ook 45 toeren en 7". |
| Special edition | Een special edition is het zelfde als een limited edition. Vaak worden de termen special edition, limited edition, deluxe edition en collector's edition bedoeld om hetzelfde aan te geven. Namelijk een exclusieve uitgave van een plaat. Dit is bedacht uit marketing overwegingen. Een bijzondere uitgave trekt nu eenmaal meer kopers! |
| Test pressing | Een vinylplaat gemaakt om de kwaliteit van het eindproduct te testen voordat er duizenden platen worden geperst . Meestal heeft zo'n test pressing een handgeschreven label. |
| Toeren | Toeren gaat over de afspeelsnelheid per minuut. Hiermee wordt het aantal toeren dat de plaat per minuut maakt. In het Engels spreekt men van revolutions per minute (RPM) Vinyl platen kunnen op 3 snelheden worden afgespeeld, te weten op 78 toeren, op 45 toeren en op 33⅓ toeren. |
| Unipak | De Unipak was een verpakking van een vinylalbum die een beetje lijkt op een gatefoldhoes. Je kunt de plaat alleen uit de hoes halen, door de hoes open te klappen. De opening zit aan de linkerkant. Ook zie je de tekst 'patent pending' op de binnenkant van Unipak hoes staan. Deze verpakkingen zijn vrij zeldzaam en waren populair vanaf 1968 tot 1972. Daarna verdween de Unipakhoes uit de platenwereld. |
| Uitloopgroef | De uitloopgroef is het gebied aan het einde van de plaat waar de groef naar het label toeloopt. In het Engels wordt dit de run-out groove genoemd en soms ook wel ‘dead wax’. Soms staat hier informatie in die daarin gekrast of gestampt is |
| Warping | Hiermee wordt vinyl bedoeld dat kromgetrokken is. Niet kopen... Is waardeloos! Op onderstaande video zie je hoe je een kromme plat toch nog kunt rechttrekken. En op De kromme plaat… en hoe krijg je die weer recht? lees je er nog meer over. |
| Weaves | Weaves is niet goed. Zo'n plaat moet je niet kopen. Het gaatje zit niet in het midden en de muziek klinkt vals. |
| White label | White label-platen werden in een witte hoes naar dj’s gestuurd om het album of single te promoten. Als de single goed werd ontvangen, had de dj een exclusief product in handen. Dergelijke platen zijn in kleine oplage geproduceerd en daarom vrij zeldzaam. White label vinyl is gewild onder de verzamelaars. |
Aanvullingen voor dit vinyl jargon
Ik heb niet de illusie dat bovenstaande vinyl jargon lijst volledig is. Ik ben niet perfect en het kan best zijn dat ik de term niet goed omschreven heb (mea culpa). Ook zijn natuurlijk altijd meer begrippen die hier aan toegevoegd kunnen worden. Heb je opmerkingen, aanvullingen of is er vinyl vaktaal waarvan je de betekenis graag zou willen weten? Stuur me een mailtje en ik probeer het uit te zoeken en zal de lijst verder aanvullen.
Bronnen: 3 voor 12, Alibris, Eil, Gotta Groove Records, Vinyl Records
