Bootleg: Wat is het en hoe herken je zo’n album?

Een bootleg vinylplaat is een onofficiële uitgave die meestal zonder toestemming van de artiest of het platenlabel is uitgebracht. Illegale platen dus. Bootlegs kunnen interessant zijn voor verzamelaars, maar zijn vaak van lagere kwaliteit. Maar wat is een bootleg nu precies en hoe herken je zo’n uitgave?

Wat is een bootleg?

Een bootleg is een onofficiële opname van de muziek van een artiest. Een dergelijke opname is illegaal omdat het inbreuk maakt op auteursrechten en naburige rechten. Zowel het opnemen als verspreiden (verkoop, ruil, online delen) ervan is over het algemeen strafbaar.

Unofficial release, ROIR en andere benamingen

Een bootleg staat bekend onder andere namen. Zo wordt het wordt ook wel ‘unofficial release’ of -in het Nederlands- onofficiële uitgave genoemd. Andere ter,en zijn ‘unauthorized recording’, ‘unofficial recording’ of ‘pirate recording’. Ook bestaat de term ROIO. Dat is een afkorting van Records Of Indeterminate Origin (platen met een onbepaalde of onbestemde oorsprong).

Specifiek voor cd’s zijn er de temen ‘silver’. Dat is een cd die illegaal in een fabriek is geperst. Ook os er de term ‘CDR’. Dit is een illegale opname die op een cd is gebrand.

Soorten bootlegs

In de muziekindustrie zijn er grofweg vier soorten bootlegs te onderscheiden.

1. Onofficiële uitgaven van live opnames. Deze uitgaven vormen circa 80% van de bootlegmarkt. In de jaren ’60 en ’70 werden concerten vaak stiekem opgenomen door bezoekers met bandrecorders, wat leidde tot wisselende geluidskwaliteit. Vanaf het midden van de jaren ’70 kwamen veel opnames van FM-uitzendingen, met doorgaans uitstekende kwaliteit.
2. Studio-outtakes: Niet-uitgebrachte nummers, demo’s of alternatieve versies die tijdens studio-opnames zijn gemaakt maar nooit officieel verschenen. Dergelijke bootlegs zijn zeer gewild onder verzamelaars. Ze lekken vaak via platenmaatschappijmedewerkers en kunnen van hoge kwaliteit zijn, zoals bij de Beatles’ Ultra Rare Trax en Sessions, die afkomstig waren van intern materiaal dat nooit officieel werd uitgebracht.
3. Pirated releases: Kopieën van officiële albums en eerder uitgebracht materiaal, zoals oude singles, B-kanten of promotionele opnames die niet meer verkrijgbaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn The Complete Christmas Collection van de Beatles en The Paul Simon Solo Album, een heruitgave van een zeldzame lp uit 1965.
4. Mashups: Muziekcombinaties waarbij dj’s delen van verschillende nummers mixen tot een nieuw geheel. Deze vorm werd eind jaren ’90 populair door MTV Mash en artiesten als 2 Many DJs.

Voer voor verzamelaars

Een bootleg, een ROIR of een unofficial release is vaak voer voor verzamelaars. Dat komt omdat er er vaak niet veel van zijn geproduceerd en dergelijke exemplaren dus zeldzaam zijn. Er zijn nog meer redenen waarom bootlegs interessant verzamelmateriaal vormen:

• Sommige bootlegs zijn uitgegroeid tot een cultplaat en hebben een bijna mythische status gekregen, juist omdat ze lang verborgen waren of verboden
• Veel bootlegs zijn live-opnames van bijzondere concerten die niet officieel zijn opgenomen of uitgebracht. Denk aan bijzondere gastoptredens en unieke setlists.
• In bepaalde subculturen (zoals punk of hiphop) zijn bootlegs soms een vorm van underground expressie en verzet tegen de gevestigde orde.
• Bootlegs bevatten vaak zeldzame opnames, zoals demo’s, alternatieve takes, liveversies of studio-outtakes. Daarnaast staan op bootlegs soms alternatieve mixen, mash-ups of remixen die totaal anders klinken dan het origineel.

Beroemde bootleg albums

Er is een aantal bootleg albums die beroemd zijn geworden, juist omdat ze zeldzaam, invloedrijk of controversieel waren. Hier vind je vijf bekende bootlegs.

Live in London and Paris van Otis Redding (1967, de bootleg versie)

Van Live in London and Paris bestaat een officiële versie. Alleen de bootleg versie is langer en bevat de volledige shows, inclusief aankondigingen en interactie met het publiek. Deze versie is bijzonder omdat de plaat kort voor de dood van Redding werd opgenomen.

Great White Wonder van Bob Dylan (1969)

Great White Wonder is een van de beroemdste bootleg platen ooit. Het album bevat demo’s, outtakes en radio-opnames, waaronder de beroemde Basement Tapes met The Band. Dit album was eigenlijk het begin van het hele bootlegfenomeen in de rockwereld.

Kum Back van The Beatles (1969)

Kum Back wordt gezien als de voorloper van het album Let It Be. De plaat werd massaal gekopieerd voordat het officiële album verscheen. Later verschenen ook The Beatles Anthology en Get Back documentaires met vergelijkbaar materiaal, maar Kum Back blijft iconisch.

Destroyer van Led Zeppelin (1977)

Destroyer is de opname van een liveconcert in Cleveland, OH. Beroemd om de geluidskwaliteit bootleg en de te gekke uitvoering. Destroyer wordt beschouwd als een van de best klinkende Zeppelin-bootlegs ooit.

The Black Album van Prince (1987)

The Black Album werd op het laatste moment door Prince zelf teruggetrokken vóór officiële release. Alleen zo’n honderd Europese promotie-exemplaren werden niet vernietigd. Deze werden de bron voor vele bootlegs. The Black Album is waarschijnlijk ’s werelds meest verkochte bootleg-plaat aller tijden, met naar schatting ongeveer 200.000 illegaal verkochte exemplaren. Originele platen werden voor meer dan 5000 dollar verkocht. In 1994 alsnog officieel uitgebracht, maar het mysterie eromheen maakte de bootleg legendarisch.

Hoe herken je een bootleg plaat?

Bootlegs zijn vaak perfect nagemaakt en je moet echt goed kijken of het om een originele of een illegale uitgave gaat. Er is een aantal punten waarop je moet letten om erachter te komen of het om een onofficiële uitgave gaat.

1. Check het label. Vaak is dit net wat anders dan het origineel. Soms ontbreekt er informatie, staat er geen geen duidelijke informatie over het platenlabel, is de naam van de artiest- of titel van het albums verkeerd gespeld of mist het bijvoorbeeld het catalogusnummer.
2. Onderzoek de albumhoes. Is het de hoes slecht geprint of heeft die andere kleuren of ander lay-out ten opzichte van de officiële versie? En soms zelfs helemaal geen hoes. Bekijk ook de barcode en de copyrightinformatie.
3. Luister naar de opnamekwaliteit. Bootlegs worden vaak opgenomen van radio-uitzendingen, liveoptredens of demo’s, waardoor de geluidskwaliteit meestal slechter is dan officiële releases.
4. Check de inhoud. Het kan zijn dat er nummers opstaan die nooit officieel zijn uitgebracht, zoals liveversies, demo’s, interviews of outtakes. Ook kan de volgorde van de nummers afwijken van het originele album.
5. Bekijk de informatie op de uitloopgoef. Officiële platen hebben vaak duidelijke, consistente codes gegraveerd in de run-out groove. Bootlegs hebben soms handgeschreven of ontbrekende matrixcodes.
6. Wees alert op het verkoopkanaal. Bootlegs worden vaak verkocht via marktplaatsen, kleine platenbeurzen of obscure winkels. Zelden zijn ze te vinden in reguliere platenzaken of via erkende distributeurs. Soms worden ze aangeduid als “unofficial release” op platforms zoals Discogs.

Op onderstaande video wordt onderzocht of een exemplaar van de het album Cold Spring Harbor van Billy Joel, een bootleg is.

Ook op onderstaande video legt Mark Stevens uit hoe je een bootleg of een illegale heruitgave kunt onderscheiden van de originele vinylplaat. Lekker Amerikaans!

Mijn bootleg speurtocht

Ik heb ook enkele bootlegs in mijn verzameling. Ik heb ik ze helemaal niet gekocht als bootleg. Ik heb me laten misleiden en kwam er achteraf achter dat het om een onofficiële versie ging. Pas toen ik op zoek ging naar achtergrondinformatie over dat album, ontdekte ik dat ik in de maling was genomen. Dat geldt ook voor het album Ready To Die van The Notorious B.I.G. dat ik heb mijn platenkast heb staan. Hieronder vertel ik je hoe ik erachter kwam dat het om een onofficiële versie ging

Aanwijzing 1. De officiële versie is een dubbelalbum. Vanwege de lengte van het totale album (zo’n 69 minuten) is dat vanwege de geluidskwaliteit noodzakelijk. De originele 2 lp-versie biedt goede geluidskwaliteit, met voldoende ruimte per kant. Op een 1-lp release moeten vaak de groeven worden versmald of moet de speelduur per kant worden verlengd, met als resultaat een slechter geluid.
De originele uitgever (Arista/Bad Boy) heeft nooit een 1-lp versie uitgebracht in. Een 1-lp versie die het volledige album bevat, is altijd verdacht of een bootleg.

Aanwijzing 2. De print op het label ziet er vrij goed uit, maar is iets anders gestileerd dan op de originele 1994 persing. Het logo van Bad Boy records is een stuk vager en het lettertype is minder vet. Hieronder zie je de verschillen.

Aanwijzing 3. De matrixcode op de uitloopgroef ziet er anders uit. Op mijn versie vind je op de A-kant: 78612-73000-1A. Dit is op zich correct, maar op de originele versie is dit een handgeschreven code en op de bootleg een digitaal lettertype.

Ander ononofficieel materiaal

Helaas pindakaas. Mijn versie van Ready To Die van The Notorious B.I.G. is een bootleg, waarschijnlijk gedrukt tussen 2000 en 2010. En ik ben er wel vaker ingetuind. Hieronder zie je tweedehands platen en ander ononofficieel materiaal die ik in de Boekenblues shop te koop heb gezet

Bronnen: De Dance Advocaat, Pitchfork, Rare Records, Wikipedia