Sun Ra: de muzikant van outerspace

Sun Ra, de muzikant van outerspace, zou vandaag 110 jaar zijn geworden. Hij was een van de meest bijzondere jazz artiesten ooit. Hij is in 1993 teruggekeerd naar Saturnus, de plaats waar hij zei dat hij was geboren. En daar is hij helemaal op zijn plek, want space is the place vond hijzelf. Tijdens zijn aanwezigheid op aarde, speelde hij jazz en als een Egyptische farao maakte hij samen met zijn Arkestra muziek. Hij maakte ontiegelijk veel platen. Baanbrekende muziek die hij doorspekte met zijn ideeën uit het kosmisch afrofuturisme.

En als je het niet begrijpt…. je bent niet de enige. Sun Ra is lastig te doorgronden. Daarom hieronder meer informatie om Sun Ra en zijn muziek een beetje beter te snappen.

Wie was Sun Ra?

Niet iedereen is bekend met Sun Ra en zijn muziek is verre van mainstream. Eerder obscuur. En ook voor de geoefende luisteraar van jazz, is zijn muziek behoorlijk experimenteel. Bovendien had hij een bijzondere kijk op het leven op aarde. Het begon allemaal op 22 mei in 1914. Toen werd hij in Birmingham, Alabama geboren met de naam Herman Poole Blount. Hij werd genoemd naar de beroemde goochelaar, Black Herman. In zijn kinderjaren werd hij vaak Sonny genoemd. De stap een naamsverandering jaren later, was niet groot. In 1952 werd dat officieel Le Sony’r Ra. Als artiestennaam nam hij Sun Ra aan. Ra is een oude Egyptische god van de zon.

Op Saturnus geboren

In de jaren ’30 toen Blount bezig was met zijn opleiding, had hij een fantastische ontmoeting met buitenaardse wezens. Die ontmoeting zette zijn leven compleet op zijn kop, want die buitenaardsen hadden een boodschap van vrede en verlichting. Deze wezens hadden hem speciaal geselecteerd om mee op ruimtereis te gaan. Hij was dé uitverkoren persoon. Hij beschikte namelijk over een ijzeren discipline, waardoor hij in staat was de reis te overleven. De buitenaardse wezens, die kleine antennes boven hun ogen en oren hadden, herkenden in Ra een zielsverwant: een brother from another planet. Ze straalden hem naar Saturnus en vertelden hem dat hij ooit van grote betekenis ging zijn. Duidelijk was dat hij niet geboren op was aarde, maar behoorde tot het Engelen Ras, geboren op Saturnus.

Kosmisch Afrofuturisme

De buitenaardse wezens droegen hem op te wachten tot het leven op aarde het allerbelabberdst was. Dan was de tijd aangebroken om tot actie over te gaan. En in de jaren ’50 was het zover. Het ging heel slecht met de wereld. Racisme, dreiging van een nucleaire oorlog, sociale onrust, onderdrukking van Afro-Amerikanen en noem maar op. Sun Ra moest aan de slag. De muziek was zijn wapen en tot aan zijn dood in 1993, bracht hij meer dan honderd albums met visionaire jazz uit waarbij hij het afrofuturisme predikte. Dat is een culturele stroming van zwarte artiesten waarbij zij zich een toekomst voorstellen zonder de last van het kolonialistische verleden. Zwarte science fiction, waarbij hij veel elementen uit het oude Egyptische haalde. In het Egypte lag immers de oorsprong van de beschaving.

Arkestra

Om dit afrofuturisme te verkondigen had hij hulp nodig. En hij stelde een big band samen die hem begeleidde op zijn missie. Die band noemde hij het Arkestra. Dat was een combinatie van de woorden arch (boog) en orchestra (orkest). Het Arkestra was een boog die twee werelden moest verbinden. Van 1952 tot zijn dood in 1993 leidde Sun Ra de band met als kern de saxofonisten John Gilmore, Pat Patrick en Marshall Allen. De band speelde altijd in een andere opstelling en geen concert was hetzelfde.

Het Arkestra trad op onder vele bijzondere namen zoals The Solar Myth Arkestra, The Astro Infinity Arkestra, The Myth Science Arkestra, The Blue Universe Arkestra of Sun Ra & His Intergalactic Research Arkestra. En ik zal er vast nog wat vergeten zijn.

De muziek

De muziek van Sun Ra is moeilijk te omschrijven en het is onmogelijk om dat in één woord samen te vatten. Rolling Stone magazine omschreef zijn muziek als “the missing link between Duke Ellington en Public Enemy”. En dat betekent in ieder geval dat het heel divers en grensverleggend was. Voor het gemak wordt het vaak jazz genoemd. Eclectische avant garde jazz, welteverstaan! Maar dan weet je eigenlijk nog niet wat voor muziek hij zijn Arkestra maakten. Daarom heb ik gekeken naar de muziek en artiesten waardoor hij zelf beïnvloed was. Al die genres gooide hij in een muzikale mixer en dat werd zijn eigen eclectische stijl.

De muziek waar hij mee was opgegroeid was die van jazzmuzikanten zoals Duke Ellington, Fletcher Henderson en Count Basie, maar ook elementen uit blues, gospel en boogie woogie zijn in zijn muziek terug te horen. Sun Ra was ook geïnteresseerd in klassieke muziek. Stravinsky, Schönberg, Chopin, Rachmaninoff, Schönberg en Sjostakovitsj waren zijn favoriete componisten. Ook hoor je elementen uit Afrikaanse muziek terug en experimenteerde hij met verschillende ritmes, instrumenten en melodieën.

De muziek van Sun Ra is moeilijk in een hokje te plaatsen. Daarom is het veel beter om ernaar te luisteren. Hieronder een playlist met meer dan 60 nummers.

Bijzondere instrumenten

Het Arkestra van Ra was een van de eerste jazzbands die elektronische instrumenten gebruikte waaronder de elektrische piano, de clavioline, de celeste en Moog synthesizers. Ook was er de African Space-Drum, de lightning drum, de space harp, de space-dimension mellophone, de intergalactic space organ, de Egyptische Sun Bells, de cosmic tone organ en nog veel meer futurisctische instrumenten. Sommige hiervan waren traditionele muziekinstrumenten die een kosmische naam kregen en andere instrumenten waren inderdaad door de Arkestra-leden zelf ontwikkeld. En wanneer een bandlid iets verkeerd speelde, dan was dat niet erg. Alle andere muzikanten moesten hierop inspelen en de fout in het nummer verwerken. En eigenlijk waren de bandleden geen muzikanten. Zij waren ‘toonwetenschappers’.

In de jaren ’70 was de band vaak op tournee en deed veelvuldig Europa aan. Naast de muzikanten van de big band waren er ook zangers, dansers en vechtsportbeoefenaars. De optredens duurden vaak urenlang. Veel percussie, prachtige space kostuums, hypnotiserende processies door het publiek en saxsolo’s. Het Akestra bestaat nog steeds en geeft nog regelmatig concerten. Bekijk hieronder een optreden op Montreux in 1976.

Terugkeer naar Saturnus

In 1993 verliet de geest van Sun Ra op 79-jarige leeftijd de planeet aarde en keerde hij terug naar Saturnus. Zijn lichaam bleef wel op deze aardkloot en werd begraven op de Elmwood Cemetery. Op de grafsteen staat “Herman Sonny Blount AKA Le Sony’r Ra”.

Het Arkestra speelt nog steeds. Aanvankelijk werd John Gilmore de nieuwe bandleider van de Arkestra. En nadat ook Gilmore overleed in 1995 nam saxofonist Marshall Allen het stokje over. Allen maakt nog steeds deel uit van de band, maar toeren doet hij niet meer. Daar is hij te oud voor. Op 25 mei 2024 wordt hij 100 jaar.

In de zomer van 2004 werd de Arkestra de eerste Amerikaanse jazzband die optrad in Tuva in Siberië, waar ze speelden op het Ustuu-Huree Festival.

Invloed van Sun Ra

De invloed van Sun Ra is terug te vinden in veel muziek, in het afrofuturisme en de kunst . Een breed scala aan muzikanten en artiesten, waaronder avant-garde jazzmuzikanten Pharoah Sanders en Archie Shepp, bewonderden hem. Maar het was met name John Coltrane die goed naar Sun Ra en naar de saxofonisten van Sun Ra, John Gilmore en Marshall Allen, had geluisterd. Op A Love Supreme hoor je min of meer dezelfde innovatieve benadering van de jazz en de improvisatie heeft hij mogelijk bij de saxofonisten van Sun Ra opgedaan.

Maar de invloed van Sun Ra reikte verder dan jazz en John Coltrane. Zo had ook George Clinton van Parliament en Funkadelic interesse in het afrofuturisme en buitenaardse thema’s. Denk maar eens aan het Mothership Connection album van Parliament met die outer-space thematiek. Verder was ook David Bowie een bewonderaar van Sun Ra en deelde dezelfde voorliefde voor sciencefiction en kosmische elementen. zoals je heel goed kunt terugzien en horen in Space Oddity en Ziggy Stardust.

Bron van samples

Daarnaast is de muziek van Sun Ra een populaire bron van samples geworden in de hiphop. Zo heeft A Tribe Called Quest op hun nummer Midnight Marauders Tour Guide uit 1993 een sample gebruikt uit Nuclear War. En De La Soul haalde in dat zelfde jaar een sample uit Rocket Number Nine Take Off for the Planet Venus voor hun nummer I Am I Be. En nog eentje om het af te leren. Een sample uit Contrast is gebruikt in de track The Illest Villains van Madvillain uit 2003.

Blaxploitation

Maar ook in de filmwereld was de invloed van Sun Ra groot. Zo hebben veel blaxploitation films elementen in zich die je ook bij het afrofuturisme terugziet. Zoals hypermoderne settings en natuurlijk het thema, waarbij de zwarte identiteit centraal staat. Overigens heeft Sun Ra zelf ook een blaxploitation film gemaakt getiteld Space is the Place (1974).

Sun Ra albumhoezen

In de wereld van het albumhoezendesign is de invloed van Sun Ra en zijn gedachtegoed ook duidelijk aanwezig. Dat is niet zo gek, want hij was een van de eerste zwarte muzikanten met een eigen platenlabel genaamd El Saturn Records, kortweg Saturn. De hoezen van die platen die hij op zijn eigen label uitgaf, zijn echte kunstwerken en waren met de hand versierd door de leden van zijn Arkestra. Ze dienden niet alleen als verpakking, maar waren ook een manier om het afrofuturisme uit te dragen. Tegenwoordig zijn het collector’s items en worden de ontwerpen soms voor grof geld verkocht. In 2022 verscheen een boek over zijn albumhoezen, getiteld Sun Ra: Art on Saturn.

Andere artiesten lieten zich inspireren door deze kunstzinnige hoezen. Kosmische thema’s, buitenaardse wezens en Afrikaanse symboliek spelen vaak de hoofdrol in de vormgeving. Hieronder een greep uit die albumhoezen. Die hoezen zijn afkomstig van albums van onder meer van Earth, Wind & Fire, Erykah Badu, Herbie Hancock, Funkadelic, Janelle Monae, Kamasi Washington en Flying Lotus.

Beroemde albums van Sun Ra

Sun Ra was megaproductief. Hij heeft meer dan 100 albums uitgebracht. Zijn discografie is een van de grootste in de geschiedenis van de muziek. En zelfs vorig jaar, in 2023, kwam er nog een album van hem uit en wel door het Nederlands Jazz Archief. Dat was de plaat Paradiso Amsterdam 1970: een registratie van het allereerste concert dat het Sun Ra Arkestra ooit in Nederland gaf.

Ik heb maar een fractie van al zijn werk beluisterd en waarschijnlijk zal het me nooit lukken om ze allemaal op de platenspeler te leggen. Maar ik heb er wat bronnen op nageslagen en heb vijf van zijn meest opzienbarende albums op een rijtje gezet.

#1 Jazz in Silhouette (1959)

Allereerst is er Jazz in Silhouette. Dat is zijn derde studioalbum. Deze plaat is een goede kennismaking met de muzikale wereld van Sun Ra en zijn Arkestra, met een mix van vooral traditionele jazz en experimentele geluiden. Op de hoes staat dat het ‘music from tomorrow’s world’ is. Volgens de Penguin Guide To Jazz is het een van de belangrijkste naoorlogse jazzalbums en kan die in geen enkele verzameling van serieuze jazzliefhebbers ontbreken. De hoes is natuurlijk fantastisch: een sciencefictionachtige tafereeltje waarin halfnaakte space nimfen over Saturnus fladderen. Beluister het hele album hier.

#2 Cosmic Tones for Mental Therapy (1967)

Mental Therapy…. Dat klinkt alsof je er rustig van wordt. Maar dat is dus helemaal niet zo. Het is een chaotisch en vreemd album. Echt iets voor als je van psychedelisch houdt. Het werd opgenomen in 1963 en het werd pas in 1967 uitgebracht op zijn eigen Saturn label. Er was veel controverse rond dit album en mensen werden boos. Dergelijke muziek kon echt niet. Dit kon je geen jazz noemen! Ik vind Moon Dance toch best wel lekker! Het album is te beluisteren op YouTube.

#3 Atlantis (1969)

Atlantis is in twee delen opgenomen ergens tussen 1967 en 1969 en typeert het experimentele en kosmische geluid van Sun Ra. Om deze futuristische sound te creëren, gebruikte hij het Solar Sound Instrument dat bij ons gewone stervelingen beter bekend staat als een Hohner Clavinet. Dat was in 1969 net op de markt en was destijds super modern. Op kant B staat slechts één nummer en dat is de titeltrack. Daar is het clavinet veel minder prominent en is er een hoofdrol weggelegd voor de blazers. Een lekker kronkelend, chaotisch nummer waarop duidelijk te horen is, dat Sun Ra niks op heeft met de conventionele manier van muziek maken. Hier kun je het album beluisteren.

#4 Lanquidity (1978)

Languidity is anders dan eerder materiaal. Voor diehard Sun Ra fans is Lanquidity veel te veel als jazz-funk. Ik vind het lekker weelderig en relaxed klinken. Maar ik ben dan ook geen diehard fan. Het album werd opgenomen tijdens een jamsessie in de nacht van 17 juli 1978, na een televisie-optreden bij Saturday Night Live, waarbij slechts een aantal hoofdlijnen van te voren waren uitgedacht. Het album is te beluisteren op YouTube.

#5 Strange Celestial Road (1980)

Slechts drie nummers telt Strange Celestial Road. Het is een beetje een vergeten album en dat is best vreemd, want het is een tikkie funky zelfs met van die wah-wah gitaren, een lekkere basgitaar, aanstekelijke percussie en zang. Hier kun je het album beluisteren.

Meer weten?

Wil je meer weten over Sun Ra. Beluister en bekijk dan eens een interview met deze muzikant. YouTube staat er vol mee. Er is zelf een playlist met Sun Ra interviews samengesteld. Hieronder alvast een interview uit 1971 in Helsinki.

Meer Sun Ra

Ik heb diverse albums van Sun Ra in de kast staan. Ik vind ze bij kringloopwinkels, platenbeurzen en op online handelspagina’s als Marktplaats. Als mijn kast uitpuilt, moet ik noodgedwongen wat platen van de hand doen. Zo nu en dan zet ik ze te koop in de Boekenblues Shop. Bekijk hieronder de laatste 3 toevoegingen.

Bronnen: JazzWise, Lodown Magazine, The Sun Ra Music Archive, Vinyl Me Please, Who Sampled, Wikipedia, Written in Music