Cape Jazz is een jazzgenre uit Zuid-Afrika dat onlosmakelijk is verbonden met de strijd tegen de apartheid en de hoop op vrijheid. En die hoop voert de boventoon, want het is het up-tempo, dansbare en vrolijke jazz.
Ik heb dit genre pas onlangs ontdekt. En ik vind het fantastisch. Omdat ik me wat meer wilde weten over deze muziek, heb ik er deze blog over geschreven. De naam Cape Jazz is een ​​verwijzing is naar Kaapstad, Zuid-Afrika waar het allemaal begon met de goema.
Goema
Cape Jazz heeft wortels in de goema. Dat is vrolijke carnavalsmuziek, met een onweerstaanbare beat. De teksten zijn grappige verhaaltjes welke ook wel ‘moppies’ worden genoemd. De goema zelf is een soort handtrommel, waarmee je de goema-beat speelt en die beat vind je vaak weer terug in deze Zuidafrikaanse jazz.
Goema is met name te horen op 2 januari. Dan vindt de Kaapse Klopse of Cape Minstrel Festival plaats. Dat is een soort carnaval waar fanfares door de stad paraderen, met ronddraaiende parasols, zingende en dansende mensen, terwijl de muzikanten de traditionele goema spelen. Waarschijnlijk stamt de oorsprong van de carnavalsoptocht van 2 januari, het ‘tweede nuwe jaar’, uit de tijd van de slavernij. Sommigen zeggen dat dit de dag was waarop de slaveneigenaren hun slaven jaarlijks een vrije dag gaven. Op 1 januari was een dat niet mogelijk, want dan waren hun slaven nodig om gasten te verwelkomen en te bedienen op hun nieuwjaarsfeestjes.
Kenmerken Cape Jazz
De ontstaansgeschiedenis van Cape Jazz lijkt op die van de New Orleans Jazz. Alleen Amerikaanse New Orleans jazz heeft meer invloeden uit de rock- en funk. Daarentegen namen Cape jazzartiesten steeds meer elementen over uit de lokale volksmuziek en die andere Zuidafrikaanse pianojazz stijl: de Marabi. Ook een parallel is het straatcarnaval waar deze muziek wordt gespeeld. In New Orleans is dat Mardi Gras waar marching bands muziek maakten. En op 2 januari, kun je in Kaapstad, tijdens Kaapse Klopse, op de goema dansen. En als je je ogen dichtdoet en goed luistert, dan hoor je in de Cape Jazz elementen die je ook in de New Orleans Jazz aantreft.
Andere belangrijke kenmerken van deze Zuidafrikaanse jazz zijn de aanstekelijke up tempo goema-beat en het gebruik van septiem akkoorden. Ook wordt er in Cape Jazz vaak geïmproviseerd en worden er instrumenten bespeeld die in een carnavalsoptocht kunnen worden gedragen. Koperblazers, banjo’s, gitaren en percussie-instrumenten zijn de meest gebruikte instrumenten. Zoals de meeste mensen Afrikaanse muziek is Cape Jazz vooral gemaakt om op te bewegen of te dansen.
Mannenberg
Niemand weet wanneer Cape Jazz precies het levenslicht zag, maar mogelijk is het in 1959 ontstaan met de oprichting van de band The Jazz Epistles. De meeste leden van die band kwamen uit Kaapstad waaronder Abdullah Ibrahim, die toen bekend was als Dollar Brand.
Diezelfde Ibrahim was ook verantwoordelijk voor het nummer Mannenberg. Deze track uit 1974 is een klassieker in de Cape Jazz en is waarschijnlijk de belangrijkste Cape Jazz plaat ooit. Het nummer werd uitgevoerd door Abdullah Ibrahim zelf, Basil Coetzee en Robbie Jansen. De track werd een volkslied voor de anti-apartheidsstrijd in de jaren 1980. Het lied is vernoemd naar de township Manenberg waar veel inwoners van de wijk District Six onder dwang naartoe zijn verhuisd. Onder hen bevond zich ook de familie van saxofonist Basil Coetzee. Overigens heeft Coetzee “Manenberg” als tweede naam aangenomen en ging door het leven als Basil “Manenberg” Coetzee.
Apartheid
Veel Cape Jazz tracks waren een politiek commentaar en kritiek op de racistische regering. Het was een muzikaal protest tegen het discriminerende apartheidssysteem. Ook was het een oproep om je te bevrijden van het juk van de apartheid. Voor veel Zuid-Afrikanen symboliseerde jazz vrijheid. Jazzmuziek verbond Zuid-Afrikanen met hun dierbaren die tijdens de slavernij van hen waren weggerukt en in andere delen van de wereld woonden.
Mountain Records
Het genre Cape Jazz bestaat al jaren, maar wordt pas sinds enkele jaren zo genoemd. De naam is dus vrij nieuw. Die stamt uit 1992 en werd ‘uitgevonden’ door Mountain Records. Dit platenlabel bracht namelijk in dat jaar de eerste van een serie compilaties uit. Hierop zijn de mooiste tracks van diverse Zuidafrikaanse jazz muzikanten bijeengebracht.
Cape Town Jazz Orchestra
In september 2006 kreeg dit genre een extra boost, met de oprichting van het Cape Town Jazz Orchestra door het Zuidafrikaanse ministerie van Kunst en Cultuur. Dit muzikale ensemble bestond uit 16 muzikanten uit heel Zuid-Afrika. en voerde werken uit van verschillende jazzcomponisten. Het orkest stond onder leiding van Abdullah Ibrahim. Hun eerste wapenfeit was een groot concert. met dit orkest wilde de Zuidafrikaanse overheid de jazz scene ondersteunen. Bekijk hieronder een reportage over dit orkest.
Cape Jazz Playlist
Op You Tube kun je mijn Cape Jazz Playlist beluisteren. Daarin vind je Mannenberg, maar ook het veel minder bekende nummer Ou Kaas van de jazz gitarist Themba Mokoena. Het is een fantastische energieke track die geschreven in een turbulente tijd in Zuid-Afrika. Op 16 juni van dat jaar vond de Opstand in Soweto plaats en was een belangrijke gebeurtenis in de strijd tegen de apartheid. Deze opstand vormde een keerpunt in de geschiedenis van Zuid-Afrika.
Ook de jazzscene had te leiden onder de repressie en het geweld. Hierdoor konden veel artiesten niet overtal terecht om concerten te geven. Veel van die locaties waren namelijk het doelwit van de autoriteiten omdat ze een gemengd publiek toestonden. Het is bijzonder dat Themba Mokoena zo’n hoopvol nummer op de plaat heeft kunnen zetten. Misschien is wel zo dat hij met de track Ou Kaas afrekent met het oude vastgeroeste regime waarin onderdrukking het belangrijkste instrument was om aan de macht te blijven. En Ou Kaas? Dat zal toch niet oude kaas betekenen?! Volgens Google Translate is dit toch echt het geval.Â
Meer Jazz en Afrikaanse muziek
Ik heb nog maar weinig Cape Jazz albums in de kast staan. Het wordt tijd dat ik muziek van dit genre ga verzamelen, want ik vind het prachtig. Op Rate Your Music vind je een lijstje met de beste Cape jazz albums. Maar nu duik ik mijn platenkast voor de mooiste Afrikaanse muziek en de lekkerste jazz. Soms zet ik wat te koop in de webshop. Hieronder vind je de laatste 6 items.
Bronnen: African Music Library, AfroGrooves, Furious, Wikipedia